Sahra Altı Afrika’da önemli bir ticaret üssü; Kenya

Bir önceki yazımızda, Afrika’nın ne kadar önemli bir potansiyele sahip olduğundan bahisle, yatırımcılar için, mevcut durumda yoksulluk içerisinde kıvranan kıtanın neden cazip olacağı sorusuna cevabımız şu şekilde idi; “Önemli olan Afrika’nın bugününe değil, geleceğine yatırımdır. Yarının pazarında yeri şimdiden tutanlar bir değil birkaç adım önde olacaklardır.”

Geçmişte bizzat 8 ülkede yapılan saha çalışmalarında bulunmuş, Afrika’da çeşitli aşamalarda iş yapan iş insanları onlara destek veren yerli ve yabancı bürokratlar ile mesai yapmış, uzun yıllar Kıtayla ilgili yapılan çalışmaları incelemiş biri olarak özetlemek gerekirse Afrika’da bugün için potansiyeli malum ve ilişkilerin bir ölçüde kurulu olduğu büyük pazarlar; Avrupa ile Akdeniz’de komşu olan, tarih boyunca önemli medeniyetlere ev sahipliği yaparak, önemli ticaret merkezlerinden olan Kuzey Afrika ülkeleri ile doğal kaynakların çeşitliliği ve bolluğu açısından G. Afrika, petrol rezervleri ve nüfusu ile öne çıkan Nijerya’dır.

Potansiyel arz eden pazarlar

Bu “malum pazarlar” dışında geleceğin yıldızı olacak potansiyel arz eden pazarların en başta gelenleri ise;

– Nispeten daha oturmuş siyasi, ekonomik, sosyal yapıları ile Kenya, Gana, Senegal ve Fildişi Sahili,
– Kıtanın tarih boyunca sömürgeleştirilemeyen tek ülkesi Etiyopya (diğeri Liberya tarih sahnesine çok sonra çıkmıştır),
-Nüfusu ile Nijerya’dan sonra Etiyopya’yla beraber, Kıtanın en büyükleri, Dünyanın ise 6 ve 9. büyükleri olacak olan Demokratik Kongo ve Tanzanya,
– Dünyada en önemlilerden biri olan ve çıkarılma çalışmaları süren doğal gaz rezervine de bağlı olarak artan yabancı yatırımları ile dikkat çeken Mozambik ve,
-Kıtadaki en büyük ikinci petrol rezervlerine sahip Angola’dır.

Bu ülkelere, riskleri çok daha fazla olmakla birlikte Türkiye’nin stratejik olarak yönelmesi neticesinde Somali ile kısmen Sudan ve Nijeri de dahil etmek gerekir.

Netice olarak 54 ülke içerisinde kısmen gelişmiş Kuzey Afrika ülkeleri ve G.Afrika dışında ilk 5 ülke sırasıyla; Nijerya, Etiyopya, Kenya, Senegal, Gana’dır.

Ticaret Bakanlığının Türk girişimciler için ihracat ve pazar faaliyetleri destekleme kararı aldığı hedef ve öncelikli ülkeler sınıflaması da potansiyel ülke tercihlerini doğrulamaktadır.

Bunun yanında Dünya Bankasının, 1995-2008 ve 2015-2018 yılları büyüme oranlarını ele alarak yaptığı bir çalışmada Sahra Altı ülkeleri büyüme performansları açısından, yıllık ortalama yüzde 5,4 büyüme eşiği baz alınmak suretiyle değerlendirilmiş olup 5 kategori arasında en üst sırada yer alan “Yüzde 5,4 Ortalama Yıllık Büyümeyi Her İki Dönemde de Aşanlar (11 Ülke)” arasında Kenya en üst grupta yer almaktadır. (Bu 11 ülke dışında diğer ülkeler daha alt kategorilerdedir.)

Büyüme Performansı İkinci Dönem Daha da İyileşmekte Olanlar
Fildişi Sahili, Gine, Senegal, Kenya, Mali, Gine Bisse

Büyümede Artık İstikrar Sağlamış Olanlar:
Etiyopya, Ruanda, Tanzanya, Burkina, Faso, Gana

Kenya hakkında bilgiler

Geçtiğimiz ay, Kenya’da Türk Züccaciye Sektörü’nün pazar payının artırılmasına yönelik olarak Zücder Züccaciyeciler Derneği’nin bir etkinliğine katılma ve her türlü kaynakta adı en önemli potansiyel ülkeler arasında geçen bu ülkeyi gözlemleme fırsatımız oldu. Ne kadar haklı oldukları açık… Şöyle ki,

IMF World Economic Outlook verilerine göre 2001-10 arası 10 yılda yıllık ortalama yüzde 4,2 (ki, 2000 başları ve 2008 krizi ülke için olumlu değildir) büyüyen Kenya 2011-21 arası 11 yıllık dönemde de yüzde 4,5 büyüme sağlamayı başarmıştır. Bu 21 yıl boyunca sadece pandeminin yaşandığı 2020’de küçük oranlı küçülme yaşamıştır.21 yıl boyunca ortalama yüzde 4,3‘ü bulan bu oran, ülke ekonomisinin bu dönemde 2,32 kat büyümesi anlamına gelmektedir.

Bu başarıyı nasıl sağladığına gelince; öncelikle 51 milyon nüfusa sahiptir. (2100’de-125 milyon olması beklenmekte) İklim koşulları uygun, yaban hayat ve bitki örtüsü çok çeşitlidir. Başkent Nairobi’nin içinde denebilecek bir bölgede yaban hayatı koruma alanı yanında dünyaca ünlü Tanzanya’ya ait Serengeti Parkının kuzey ucunu oluşturan Masai Mara parkına ev sahipliği yapmakta oluşu ülkeyi turizm açısından çekici kılmaktadır.

Bir takım Afrikalı ülkeler kadar olmasa da önemli doğal kaynaklara sahiptir. Çay, kahve (dünya ihracatında 2., çay geliri 1,4 milyar $,), kesme çiçek (Dünya ihracatında 4., 600 milyon $ gelir), kahve (200 milyon $ gelir) balık, deri (40 milyon $ fazla), meyve (82 milyon $ fazla) sebze tohumu önemli kaynaklarıdır. Titanyumda %3,40 pay ile dünyanın 8. büyük üreticisidir.

Kişi başı gelir incelendiğinde çok parlak bir durum olmasa da Afrika ölçeğinde önemli olduğu görülmektedir. Cari fiyatlarla 2022 yılı için tahmin edilen 2.252 $ kişi başı gelir, satın alma gücü ile hesaplandığında 5.192 $’a çıkmaktadır. Çok yetersiz olarak görülen bu rakamlarda asıl değerlendirilmesi gereken unsur, milli gelirin adil olmayıp tüm Afrika’da olduğu gibi belirli bir zümrenin elinde olmasıdır. Halkın büyük çoğunluğu yaşamlarını zar zor sürdürürken %5-10 kesimin gelirinin oldukça makul düzeyde olduğu unutulmamalıdır.

Kenya’nın batılı ülkeler tarafından, tıpkı Etiyopya gibi, Sahra Altı Afrika için üs olarak seçilmesi dolayısı ile önemli sayıda gelir düzeyi yüksek yabancı varlığı da avantajdır. ABD ve Batı Bloğu ile ilişkileri en iyi olan Afrika ülkeleri arasındadır. Batı Dünyasından da en çok kredi, en çok ODA yardımı alan ülkeler arasındadır. BM misyonlarına ve ABD ile batı askeri güçlerine ev sahipliği yapmaktadır. Biden’e karşı seçimi kaybeden Trump’ın, 15 Ocak 2021’e kadar Somali’den asker çekeceği, buna karşılık çektiklerinin bir kısmını Kenya’ya yerleştirmeyi planladığı haberleri basına yansıdığı hatırlardadır.

Kenya pazarında fırsatlar

Kenya ile ilgilenen sadece Batı dünyası değildir. Çin’in gerçekleştirdiği 17 milyar $ değerinde projeler nedeniyle bu ülkenin ilgi alanında Afrika’da 5. sıradadır Çin’in ülkede 2,6 milyar $’lık demiryolu ve 640 milyon $’lık tarım yatırımı önemlidir. Yine Çin’in Büyük 4’lü” diye bilinen; Xinhua Haber Ajansı, CCTV (Çin Merkez Televizyonu), CRI (Çin Uluslararası Radyosu) ve China Daily gazetesinin, tamamının Afrika’da sadece Kenya başkenti Nairobi’de bulunması ülkenin önemini açıkça ortaya koymaktadır. CCTV’nin “Africa Live” programı Kenya kanallarında primetimeda yayınlanmaktadır.

Ekonomisi son 21 yılda ortalama yüzde 4,3, geçtiğimiz yılda ise yüzde 7,2 ile hızla büyümektedir. Kenya’da son dönemde bulunan doğalgaz rezervleri beklentiyi artırmıştır. Pandemi öncesinde 5 yılda yılda ortalama 1,060 milyar $ ile yatırım stoku 16 milyar $’a varmış olup bu yatırım stoku ile Kıtada 17. sıradadır.

Afrika ile ilgili hedef belirlerken lojistik, nakliye ve dağıtım ağı ile ülkelerin içinde bulundukları bölgesel birlikler ve komşuları ile ilişkileri de mutlaka hesaba katılmalıdır. Kıyısı olmayan ülkelere iç nakliye, deniz nakliyesinin üzerine bir o kadar daha maliyet yüklemektedir. Afrika Kıtası için “giriş ve dağıtım” noktası olabilecek limanları müsait, kara, demiryolu bağlantısı bulunan ülkeler avantaj teşkil edecektir.

Eski İngiliz sömürgeleri içinde Güney Afrika’dan sonra Kıtanın en iyi altyapısına ve sistemine sahip olması ile dikkat çekmektedir. Mombasa limanı ve Nairobi havalimanı Kıta için önemli aktarma merkezleridir. Çin’in ulaştırma projeleri oldukça dikkat çekicidir. Kenya 4 milyar $ demiryolu, 2,8 milyar $ karayolu ile toplamda 7,3 milyar $, Çin yatırımı çekmiştir. 17 Çin projesinde toplam (5,5 milyar $) değerinde enerji projeleri fark yaratmaktadır.

Macron’un Kenya ziyareti sırasında da, büyük bölümü 1,6 milyar Euro değerinde otoyolun inşası ve işletmesinin bir Fransız firması liderliğindeki konsorsiyum tarafından gerçekleştirilmesi şeklinde toplam 2 milyar Euro değerinde anlaşma imzalanmıştır.

20 milyar $ civarında yıllık ithalatı ile Kuzey Afrika ülkeleri, G. Afrika Cumhuriyeti gibi Kıtanın en büyük ekonomilerinin hemen ardından 7. sırada yıllık ithalat hacmine sahiptir. Gelişmişlik göstergesi olarak değerlendirilebilecek makine, elektrikli makine ve otomotiv sektöründeki ithalatları sırasıyla, 1,7, 2,1 ve 1,3 milyar $ düzeyindedir. Türkiye, toplam ithalatı içinde 224 milyon $ ve yüzde 1,1 pay ile 20. tedarikçi durumundadır. Çin yüzde 20,5 ve Hindistan yüzde 10,8 ile ilk 2 sıradadır. Yerleşik Hintli tüccarların etkinliği piyasada hissedilmektedir.

Kenya’da gözlemlenen başkent bölgesinde, belirgin bir düzenin olduğu görülmektedir. Sahra Altı Afrika’da çok sık rastlanılan baraka tipi gecekondular, trafik keşmekeşi, sokakları doldurup bir şeyler satmaya çalışan insanlar, dilenciler, çevre kirliliği gibi olumsuzluklar yok denecek kadar azdır. Altyapıda önemli adımlar atıldığı izlenmektedir. Siyasi olarak istikrarlı olan ülkede makro ekonomik veriler de olumlu seyretmektedir.

Her 5 kişiden 1’i internetten alışveriş yapıyor

GSMA tarafından yayımlanan “The State of Mobile Internet Connectivity 2021” raporuna göre cep telefonu penetrasyon oranı şehirlerde yüzde 58, kırsal alanda yüzde 43 gibi Afrika için çok önemli boyutlara ulaşmıştır. Mobil internet farkındalığı da son 3 yılda hızla artarak sırasıyla yüzde 88 ve yüzde 75’e tırmanmıştır. Tüm bu veriler hızla gelişen e ticaret pazarına işaret etmektedir. Her 5 kişiden 1’inin zaman zaman interneti mal alımı için kullanmakta olduğu bir vakıadır. Bunun da ötesinde sermaye, depo, mağaza gibi fiziki ticaret alanlarının maliyetinden kaçınmak isteyen pek çok girişimcinin e-ticaret üzerinden ithal ürünleri pazarlama çabası içerisinde olduğu ve Türk iş insanlarına bu yönde teklifler sunduğu izlenmiştir.

İş insanlarımızın Kenya’yı göz önüne almalarında yarar görülmektedir.